Bezpieczeństwo w sieci dla najmłodszych. Praktyczny poradnik dla rodziców dzieci z klas 1-3

Zastanawiasz się, jak nauczyć dziecko bezpiecznego korzystania z internetu?

Internet jest nieodłączną częścią naszego życia – tę zdroworozsądkową obserwację potwierdzają dane GUS, wg którego 99,7 proc. gospodarstw domowych z dziećmi ma dostęp do szerokopasmowego internetu. 99,8 proc. uczniów korzysta regularnie z Internetu.

Dzieci z klas 1-3 nie znają czasów bez smartfona. Często poruszają się w internecie sprawniej niż dorośli, którzy nie nadążają za zmianami i kolejnymi aplikacjami, jak TikTok czy Twitch. Jednak to, że najmłodsi czują się w internecie jak ryba w wodzie nie sprawia, że są bezpieczni w sieci. W obecnych czasach internet roi się niespotykanych wcześniej zagrożeń. Dzieci w wieku od 7-9 lat mogą nie mieć doświadczenia, aby same się przed nimi obronić.

Dlatego LexDigital we współpracy z zespołem ekspertów Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej dyżurnet.pl przygotowało dla Państwa poradnik, prezentujący najczęstsze niebezpieczeństwa, z jakimi najmłodsi mogą się spotkać przeglądając Internet, wraz z praktycznymi poradami, które pomogą ochronić dziecko.

Bezpieczeństwo w sieci. Przegląd zagrożeń

Sharenting 

Niestety dużym zagrożeniem dla naszego dziecka możemy być my sami. Aż 40% rodziców dzieli się w internecie zdjęciami i filmami, na których są dzieci. Rocznie wrzucamy do sieci średnio 72 zdjęcia i 24 filmy ze swoimi pociechami.

Czy to powód do niepokoju? Wszystko zależy od umiaru i rozsądku. Wielu rodziców udostępnia treści bez namysłu, okraszając je dodatkowymi danymi takimi jak np. data urodzin dziecka lub informacje o lokalizacji (np. miejsce odbywania się zajęć sportowych), w której wykonano zdjęcie i w której prawdopodobnie można spotkać dziecko ponownie.

Pamiętaj, że w internecie nic nie ginie. Jeśli opublikujesz zdjęcie swojego dziecka, może trafić w najrozmaitsze zakątki sieci - m.in na strony pedofilskie, które mogą posługując się wizerunkiem dziecka generować nielegalne treści za pomocą sztucznej inteligencji.

Zdjęcia dzieci z albumu rodzinnego budzą uśmiech u wielu z nas, ale trzeba pamiętać, że fotografie wrzucone do internetu są dostępne dla każdego. Nawet jeśli uważasz jakieś zdjęcie za urocze, pamiętaj, że będą mogli je zobaczyć wszyscy. Może rówieśnicy Twojej pociechy przerobią zdjęcie na prześmiewczy mem? Możliwe też, że Twoje własne dziecko za kilka lat poczuje, że wrzucone bez zgody zdjęcie jest dla niego kompromitujące.

Zgoda na przetwarzanie danych osobowych dziecka - dowiedz się więcej

Kiedy sharenting jest zagrożeniem?

Wiele zależy od tego, komu pokazujemy zdjęcia. Aż 42% rodziców nie korzysta z ograniczeń prywatności i udostępnia zdjęcia większym grupom znajomych, liczącym nawet do 200 osób, podczas gdy 20% rodziców udostępnia zdjęcia dalszym znajomym i nieznajomym (ponad 200 osób). 

Warto więc włączyć ograniczenia prywatności na swoim profilu i być z tym na bieżąco, ponieważ serwisy społecznościowe często zmieniają domyślne ustawienia.

Eksperci NASK w publikacji “Sharenting i wizerunek dziecka w sieci” podają kilka rad, które uchronią Twoje dziecko od sharentingu. Zanim klikniesz „Opublikuj”, odpowiedz sobie na kilka pytań:

• W jakim celu chcesz zamieścić materiał dotyczący twojego dziecka? 
• Czy kontrolujesz, kto może mieć do niego dostęp?
• Czy to co wrzucasz jest bezpieczne dla twojego dziecka?
• Czy chciałbyś, aby ktoś opublikował podobny materiał na twój temat?
• Czy materiał, który chcesz zamieścić w sieci może wywołać u twojego dziecka uczucie zażenowania bądź wstydu teraz lub w przyszłości?

Czy na pewno chcesz, aby zdjęcie czy informacja na temat dziecka, którymi chcesz się podzielić w sieci, stały się częścią cyfrowego śladu, jaki zostanie z nim na zawsze w internecie? Jeśli odpowiedź, na którekolwiek z nich brzmi „Nie”, lepiej zrezygnuj z zamieszczenia w sieci zdjęcia bądź filmu z udziałem dziecka.

Pod żadnym pozorem nie należy publikować intymnych, nagich i półnagich zdjęć swoich dzieci! Nie publikuj też kompromitujących dziecko materiałów. A przede wszystkim zapytaj o zgodę! Dzieci od najmłodszych lat powinny być uczone świadomego wyrażania zgody na udostępnianie swojego wizerunku, jak również tego, że mogą decydować o sobie.

Grooming i pedofilia

Pedofile to największe zagrożenie dla dzieci w internecie. Grooming (uwodzenie dziecka) to forma relacji, tworzona przez internet, której celem jest doprowadzenie do seksualnego nadużycia wobec dziecka. Przestępcy stopniowo próbują zaprzyjaźnić się z najmłodszymi, aby następnie zachęcić do spotkania, aktywności seksualnej przed kamerą czy wysyłania intymnych zdjęć.

Podstawową formą ochrony jest rozmowa z dzieckiem i zwracanie uwagi, jeśli zacznie nietypowo się zachowywać. Konieczne jest też wyrobienie u dziecka ograniczonego zaufania do osób poznawanych w internecie, niepodawania im swoich danych i niewysyłania zdjęć.

Przydatne może być nauczenie dziecka podstaw dotyczących intymności. Nie musisz od razu uświadamiać go seksualnie, ale powiedz mu, że jego ciało należy tylko do niego, nikt nie ma prawa go dotykać, namawiać do rozbierania się, szantażować, a w przypadku dyskomfortu podczas rozmowy powinny ją przerwać. Pamiętaj, że może być to trudne dla dzieci, ponieważ jednocześnie wpajamy im zasady dobrego zachowania czy szacunku wobec osób starszych.

Skorzystaj z pomocy technologii. Profile dziecka w każdej usłudze konfiguruj z najbardziej restrykcyjnymi progami prywatności i stosuj ochronę rodzicielską, która jest dostępna zarówno w systemach operacyjnych (także na telefonie), jak i w ustawieniach kontach dziecka oraz u dostawcy internetu.

Cyberstalking i stalking — kiedy jest naruszana nasza prywatność?

Bezpieczeństwo w sieci. Nowe zagrożenia w mediach społecznościowych

Media społecznościowe roją się od influencerów, czyli rozpoznawalnych osób z szerokim gronem obserwujących. Często mają ogromny wpływ, zwłaszcza na poszukujących autorytetów najmłodszych. Może być to bardzo groźne, jeśli dziecko zacznie obserwować i korzystać z rad osoby, promującej szkodliwe, nierealne postawy lub nielegalne zachowania - czyli patoinfluencera.

Jak rozpoznać patoinfluencera? Fundacja Dbam o Mój Zasięg wskazuje, że są to osoby promujące ryzykowne zachowania, takie jak niebezpieczne wyzwania czy wyczyny kaskaderskie bez profesjonalnego przygotowania. Patoinfluencerzy nakręcają kontrowersje, skandale, dyskryminację i hejt, nie biorąc odpowiedzialności za swoje czyny. Zwiększają w ten sposób grono odbiorców, co pozwala im czerpać zyski z reklam.

Patoinfluencerzy często promują produkty, które mogą być szkodliwe dla zdrowia, jak suplementy diety o niepewnym składzie czy napoje energetyczne. Jednocześnie tworzą fałszywy obraz rzeczywistości, który jest pełen przepychu, ale brak w nim problemów. Ich przekaz często ogranicza się do płytkiego konsumpcjonizmu.

Patoinfluencerzy często prezentują nienaturalnie perfekcyjne ciała, które są wynikiem retuszu, operacji plastycznych lub niezdrowych diet. To może prowadzić do niepokoju ciała i zaburzeń odżywiania u młodych ludzi!

Najprostszym rozwiązaniem, które może pomóc w ochronie dziecko przed patoinfluencerem wydaje się zakaz obserwowania i wyświetlania jego treści. Pamiętajmy jednak, że zakazany owoc smakuje najlepiej, a nawet jeśli zablokujemy danego patoinfluencera na urządzeniu dziecka, to może skorzystać np. ze smartfona rówieśnika. Najskuteczniejszym rozwiązaniem będzie rozmowa ze swoją pociechą.

Mimo najlepszych chęci nie uchronimy dziecka od wszelkich nieodpowiednich treści. Najważniejsze nie jest to, żeby dziecko nigdy w życiu nie spojrzało na patoinfluencerski kanał, ale żeby wiedziało, dlaczego proponowane tam wzorce są nie do zaakceptowania. Natomiast warto często przeglądać materiały polecane przez platformy, które kierują się już obejrzanymi treściami przez użytkownika. Można też wyłączyć sugestie i np. kierować się treściami przygotowanymi przez zaakceptowanych przez rodzica twórców.

W obecnych czasach ważnym aspektem wychowania dzieci jest nauczenie ich walki z dezinformacją. Rozpoznanie patoinfluencerów to początek tej długiej drogi.

Nadmierne korzystanie z telefonu

Aplikacje na smartfony, jak np. TikTok, są zaprojektowane w taki sposób, aby odbiorca spędził w nich jak najwięcej czasu. Często dotyka to dzieci, które wpatrują się w ekran podczas każdej czynności - posiłku, mycia zębów, przechodzenia przez ulicę. Uzależnienie od telefonu działa analogicznie jak to od substancji psychoaktywnych.

Dziecko może nadmiernie korzystać z telefonu z wielu powodów - braku pewności siebie, problemów w domu czy w szkole, braku pomysłu na alternatywę. Pomóc może rozmowa i uświadomienie nadmiernej konsumpcji mediów mobilnych, ustanowienie zdrowych nawyków związanych z korzystaniem z telefonu oraz promowanie aktywności offline. a także wprowadzenie zasad cyfrowej higieny dla całej rodziny, w tym również dla rodziców. 

Pomóż swojemu dziecku wejść bezpiecznie w internet

praktyczne porady na szybkie zwiększenie bezpieczeństwa

Zmień ustawienia prywatności

Jeśli dziecko posiada profil w sieciach społecznościowych, zmień ustawienia prywatności w taki sposób, aby obca osoba nie mogła zobaczyć szczegółów profilu. Jak to zrobić? Kliknij zdjęcie profilowe w prawym górnym rogu Facebooka, wybierz Ustawienia i prywatność, a następnie kliknij Ustawienia. W sekcji Odbiorcy i widoczność kliknij opcję, dla której chcesz zmienić ustawienie prywatności. Zastosuj to też u siebie - zmiana ustawień prywatności to podstawowy zabieg, zwiększający bezpieczeństwo w sieci. Niestety portal często przechodzi gruntowne zmiany, więc z czasem sposób dostosowania ustawień prywatności może się zmienić.

Unikajcie publicznych sieci Wi-Fi

Unikanie publicznych sieci Wi-Fi, dostępnych m.in w galeriach handlowych to podstawa bezpieczeństwa. Takie sieci są łatwym celem dla hakerów, którzy mogą przejąć nad nimi kontrolę i podstawiać fałszywe strony internetowe w miejsce prawdziwych w celu wyłudzenia danych czy pieniędzy. Często nie są zabezpieczone filtrami ochrony przed szkodliwymi i nielegalnymi treściami.

Aktualizuj urządzenia i ściągaj aplikacje z zaufanych źródeł

Cyberprzestępcy mogą atakować urządzenia dzięki lukom w zabezpieczeniach. Aktualizacja telefonu czy komputera znacznie zwiększa poziom ich ochrony. Powinniśmy też instalować najświeższe wersje aplikacji, a dodając program na urządzenie upewnić się, że pochodzi ze sprawdzonego źródła.

Sprawdź wycieki danych

Na stronie https://haveibeenpwned.com/ możesz szybko i bezpłatnie sprawdzić, czy adres mailowy Twój lub dziecka został ujawniony podczas wycieku danych. Jeśli tak się stało, koniecznie zmień hasła! Tutaj znajdziesz opracowane zasady tworzenia haseł i zarządzania nimi.

Stwórz regulamin korzystania z telefonu

Ustalenie zasad korzystania z telefonu może nie tylko pomóc odciągnąć Twoje dziecko od ekranu, ale także w istotny sposób zwiększyć jego bezpieczeństwo w sieci.

Wspólnie ustalcie zasady rodziny:

• jak postępować z nieznanymi numerami
• godziny użytkowania telefonu (uzgodnijcie zwłaszcza kwestię godzin wieczornych, przed snem)
• zasady komunikacji (nie używamy obraźliwych słów, obrazków czy zdjęć)
• zasady związane z bezpieczeństwem (nie przechodzimy przez jezdnię ani nie wchodzimy po schodach, korzystając z telefonu, nie pożyczamy telefonu w taki sposób, że tracimy go z oczu, nie robimy gołych zdjęć)
• komu dziecko może podawać swój numer telefonu
• miejsce, w które dziecko ma odłożyć telefon po użyciu

Aby chronić oczy, jednorazowe posiedzenie przy telefonie nie powinno trwać dłużej niż 30 minut.

Pamiętaj, żeby nie ulegać presji i ustalić zasady, które wydadzą Ci się rozsądne i będą chronić Twoje dziecko.

Jeśli zabawa na telefonie staje się przyczyną kłótni, nerwów lub agresji spróbuj rozmowy, a jeśli to się nie uda - zarządź dłuższą przerwę w korzystaniu z urządzenia. Pamiętaj, że również Ty musisz trzymać się ustalonych zasad. Jeśli będziesz dawać zły przykład, siedząc w telefonie podczas rodzinnych posiłków, dziecko najpewniej będzie zachowywać się tak samo.

Reaguj!

Internet błyskawicznie się zmienia - podobnie jak Twoje dziecko. Zapewnienie mu bezpieczeństwa to niełatwe zadanie, które wymaga zaangażowania. Co radzą eksperci?

Dzisiejszy świat na pewno nie raz zaskoczy i Ciebie i dziecko. Dlatego ważne jest, aby nie bagatelizować sygnałów, gdy dziecko potrzebuje Twojej pomocy. Szukaj rozwiązań w miejscach zaufanych, poznawaj trendy zarówno w zagrożeniach jak i sposobach ochrony, oraz pamiętaj, że dziecko się zmienia i ciągle potrzebuje dostosowywania zasad bezpieczeństwa do swojego stopnia rozwoju.

– Martyna Różycka, Kierowniczka Działu Reagowania na Nielegalne Treści w Internecie Dyżurnet.pl w ramach NASK, Prezeska Zarządu Fundacji Cyfrowa Przyszłość.

Naucz dziecko bezpiecznie korzystać z internetu. Darmowe materiały dydaktyczne

Zachęcamy do pobrania bezpłatnych materiałów dydaktycznych, które przygotowała Patrycja Żarska-Cynk, Data Protection Expert w zespole LexDigital. Poniżej znajdą Państwo scenariusze lekcji i karty pracy dla dzieci.

Karty pracy i scenariusze pozwolą wytłumaczyć dziecku zagadnienia dotyczące m.in YouTube, prywatności i zdjęć w sieci.

Zachęcamy do skorzystania z materiałów podczas lekcji w szkole lub użycia ich do wytłumaczenia kwestii bezpieczeństwa w sieci własnym dzieciom.

• Scenariusz lekcji 1 - Moje dane osobowe, co to takiego?
• Scenariusz lekcji 2: Moje dane osobowe online – publikowanie informacji o sobie
• Scenariusz lekcji 3: Moje dane osobowe online – publikowanie informacji o innych
• Karta pracy - moje dane osobowe, fiszki
• Karta pracy - moje dane osobowe, postać
• Karta pracy - moje dane osobowe, postać 2
• Karta pracy - dane osobowe kolegi i koleżanki
• Karta pracy - moje dane osobowe, krzyżówka
• Krzyżówka - odpowiedzi
• Karta pracy - netykieta i środki interwencji
• Informacja prasowa